9/11 Loose Change

REKLAMOJENI VEHTEN QË EDHE NE TË REKLAMOHEMI !!!

Dr. Bahri Brisku

ART klubi Ulqin	Piktor: BILAL NIKEZIQI	Vildana Dervishi	Shaban Osmanaj
Suzana Llolla	Qazim Muja	Jaho Kollari	Dr.Bahri Brisku
Asllan Bisha	Hasan Gjonbalaj	Senada Veliqi	Hajro Ulqinaku
Basri çapriqi	HAFIZ ALI RIZA ULQINAKU	MULLA ISUF KRAJA	HAFIZ ALI KRAJA
Enver Dragoviqi	HAXHI SHABANI	Prof. Dr. Ruzhdi Ushaku	Gazmend çitaku
Ibrahim Berjashi	Naim/Sami Flamuri	RUDI GOGA	NASER HASA
Mr.RIZA REXHA	EMIN HALILI	MEHMET ALOJA	Silver Kordiqi
Fadil Kraja

Dr.Bahri Brisku
ka lindur në Ulqin më 1933, ku e kreu edhe shkollën fillore. Në Shkup ka kryer shkollën e mesme dhe fakultetin në Degën e Letërsisë të Popujve Jugosllavë. Në Prishtinë ka kryer studimet pasuniversitare. Po këtu ka mbrojtur tezën e magjistraturës (të kandidatit të shkencave në temën "Lirika popullore në trekënshin" UIqin ‑ shestan ‑ Bregu i Bunes ". Tezën e doktoraturës “Deti dhe detarët në letërsinë popullore shqiptare” më të cilën fiton gradën shkencore Dr. i shkencave filologjike, e ka mbrojtur ne Universitetin e Kosovës. Për bindjet e tija politike kombëtare ka qen përherë ndjekur dhe ësshtë dënuar disa herë nga ish pushteti bolshevik, i cili as nuk lejonte që të botoheshin punimet he studimet e tia. Ka punuar si pedagog dhe gazetar ne Kosovë e gjetiu. Është mbledhës dhe studjues I folklorit. Nëpër revista dhe publikime të tjera ka botuar afër një qind studime nga lemit e ndryshme shkencore. Ka botuar poezi dhe proza për fëmijë. Tani ka përgatitur për shtyp: "S’ka liri pa bashkim kombëtar", (Studime dhe intervista) dhe "Deti dhe detarët në historinë dhe në letërsine popullore shqiptare”. Pjesa ma e madhe e studimeve që po i publikon në veprën “Gjurmime Shqiptare”­ kanë qenë botuar nëpëra revista shkencore. 

DajIan ShapIlo

Kusarët dhe detarët shqiptar

Tmerr për kusarët e tjerë
Historiani i njohur romak Tit Livi, që në fillim të erës sonë përmend disa fortifikata të dalluara në bregdetin shqiptar si: Risanin, Kotorrin, Tivarin, Ulqinin, Durrahun (Durrësin), Ishmin e Shën Gjinin, të cilat vijimisht gjatë epokave ishin bazat e detarëve tanë. Detarët shqiparë posedonin një numër të madhe anijesh. Kemi të dhëna që vetëm detarët e Ulqinit dhe Tivarit posedonin afër 1000 anije të mëdha dhe të vogla.
Ekzistojnë të dhëna të qëndrueshme historike që në të gjitha skelet e bregdetit shqiptar, gjatë sundimit turk, pushteti ishte në duart e kusarëve të vendit, të cilët në organet e pushtetit të kohës së tyre kishin njerëzit e vet, kurse pushteti turk në këto skele ishte vetëm formal. Të gjithë ata anëtarë të ekuipazheve, që gjatë përleshjeve të ndryshme detare merrnin plagë, të cilat i bënin të paaftë që të ushtrojnë detarinë, këshilli i parisë së kusarëve i emëronte në udhëheqësi të qytetit të tyre. Përveç invalidëve, në këto pozita caktoheshin edhe detarët e moshuar, të cilët nuk ishin më në gjendje të përcjellin veprimtarinë e rëndë kusareske.
Detarët tanë, sidomos pronarët e velanijeve të mëdha, të cilët në raste të rrezikshme shndëroheshin në kusarë, kur ktheheshin në skelet e veta, jetonin nëpër kulla dhe fortifikata të mbrojtura mirë. Kishte raste kur pala kusareske armiqësore i sulmonte në befasi, sidomos kur hetonte që anijet e tyre janë gastuar (ngujuar) në skele. Për këtë dhe disa arsye të tjera, detarët i përtrinin kullat dhe bedenet e kështjellave.
Historiani i njohur romak Tit Livi, që në fillim të erës sonë përmend disa fortifikata të dalluara në bregdetin shqiptar si: Risanin, Kotorrin, Tivarin, Ulqinin, Durrahun (Durrësin), Ishmin e Shën Gjinin, të cilat vijimisht gjatë epokave ishin bazat e detarëve tanë. Detarët shqiparë posedonin një numër të madhe anijesh. Kemi të dhëna që vetëm detarët e Ulqinit dhe Tivarit posedonin afër 1000 anije të mëdha dhe të vogla. Kjo dëshmon se pjesa më e madhe e banorëve merrej me këtë zeje. Këto ishin mjete të lehta lundruese, me të cilat manovrohej lehtë dhe rrëshqitnin shpejt. Këto lëviznin me anë të fuqisë së erërave, duke manovruar me sjelljen e valëve, por kur mungonin erërat, mjetet e tilla lundruese lëviznin me anë të rremave (lopatave). Rremëtarët ishin kryesisht punëtorë dhe robër të zënë në anijet e kundërshtarëve. Anijet posedonin deri në tri rende të lopatarëve, të cilët i kishin vendet e caktuara dhe punonin në komandën e kapitenit të anijes. Venedikasit dhe grekët e shtruan çështjen e kusarisë dhe pas përfundimit të Luftës së Moresë u lidh Paqja e Karllovcit më 1699. Ky ishte vendim mbi sigurimin e lundrimit në Detin Adriatik dhe Jon prej kusarëve shqiptarë, ku posaçërisht akuzoheshin detarët ulqinakë. Aty Porta e Lartë pranoi që Republika e Venedikut të jetë mbikqyrëse e Detit Adriatik dhe të marrë masa kundër kusarëve të ndryshëm. Më vonë pasoi edhe Fermani i Turqisë, i cili në mënyrë të veçantë ishte drejtuar kundër detarëve shqiptarë, të cilët në të gjitha detet e arqipelagut të Mesdheut ishin të bashkuar, gjë që ishte tmerr për kusarët e tjerë.
Përfaqësuesve të Portës së Lartë, detarët tanë ia mbyllnin sytë me dhurata, dhe nga ana tjetër frikoheshin që të zbatojnë urdhërat kundër tyre, kurse Venediku dhe grekët ishin të pafuqishëm që t’i bënin ballë fuqisë pirateske të shqiptarëve. Sa herë që gjendej e rrezikuar në luftrat detare, Porta i ftonte në ndihmë detarët shqiptarë, të cilëve sipas aftësive që dispononin u ndante pozita dhe grada të larta detare. Një pohim i tillë pasqyrohet fuqishëm nga një sërë të dhënash dokumentare. Lidhur me emërimet dhe gradimet e trimave detarë ekzistojnë disa burime, prej të cilave ne po evidentojmë Luftën detare të Lepandos, e cila ka qenë përleshja më e madhe detare e kohës. Ky liman i madh detar, sot quhet Navpakros e jo Lepandos, siç quhej kur u pat zhvilluar lufta në mes të Kryqëzatës së Ligës së Shenjtë dhe koalicionit të Portës së Lartë. Kjo luftë u ndez më 7 tetor 1571 në brigjet e Çamërisë, ku fushëbeteja shtrihej deri në Artë. Gjatë përgatitjeve të kësaj përleshjeje, Porta ftoi dy kusarë shqiptarë: Uruç Aliun dhe Mehmet Shirokën nga Shkodra, kurse Aliu ishte nga Ulqini. Që të dy sulltani i përparoi në gradat pasha të Flotës Detare, grada këto që ishin të barabarta me gradën e sotme - admiral. Këtyre dy shqiptarëve iu besua komanda e 152 anijeve luftarake, në të cilat ishin vendosur kryesisht luftëtarë shqiptarë, në mes të cilëve kishte edhe shumë eprorë, të cilët ishin graduar dhe emëruar në pozita të larta. Kjo luftë e madhe përfundoi me sakrifica të tmerrshme. Nga të dy palët e koalicioneve mbetën në betejë mbi 35 mijë marinarë. Nga pala e koalicionit të Portës më tepër u dallua krahu të cilin e komandonte admirali Uruç Aliu, kurse Mehmet Pash Shiroka me shumë admiralë të tjerë turq mbetën të vrarë. Admirali ulqinak, Aliu së bashku me 40 anije zuri një mori robërish, të cilët së bashku me luftanijet e tyre i lidhi pas anijeve të tij dhe ia dha lundrimit nëpër limanet shqiptare derisa arriti në Ulqin.

Dr. Bahri Brisku

Nga libri Gjurmime Shqiptare faqja 89 Ritet dhe kenget e motmotit ne Krahinen e Ulqinit. 

traku‑truk, vjen Vjeti i Ri.
sillen vajzat nëpër shpi.
.\'a do t bajmë, moj nje surrat.
T’ia ngjesim emnin  Murat.
N'krye do t 'i vejmë nji legen.
Do t’i thomë atij Et‑hemt:
 hajde t’ shkojmë deri ne she!
Mos gjeç shokë, ti, na ke ne
 Ta veshim ty nji mallotë
 edhe thrrasim na shum shok
Vijnë ata me ne me lujtë.
 si kallxojmë, jo, ne kërkujt.
 traku‑truk, vjen Vjeti i Ri.
 nëpër fusha sa shum fmi:
 dalin luejn‑o me surrat‑
ta kan ngjit emrin Murat

Vajtja e vajzave te reja per t'u larë në she (siç ceket ne këtë këngë) praktikohet ende në trevën e Ulqinit. Shkojnë vajzat ditën e shëngjergjit ose te nevruzit per t'u larë nëpër burime, lumenj ose përrenj, duke lutur fuqinë magjike që t'i nxjerrë në fat të mirë, ne martesë fatlume, t'u japë shëndet anëtarëve të familjes, ndërsa bagëtive t'ua shtojë qumësahtin.
Pas festes se kolendrave njerëzit kanë jetuar me bindje se tani erdhi pranvera, prandaj u kane kenduar edhe muajve janarit, shkurtit, marsit etj. Për kete ne gurren e pashtershme te krijimtarisë popullore, gjetëm keto vargje: 

Kallnori kangëtori.
Po na vjen  frori.
 këngëtari e tamlori.
Tesh lopa ne bar,
 kau lidhe per kular... 

Ritualet pagane te kolendrave që me vonë kaluan ne festen katolike të këshëndellave 2) (gjatë se cilës fëmijët vizitonin te afërmit dhe fqinjët). Tani ne kete trevë kane kaluar ne festen e nevruzit. Eshtë me interes te përmëndim shumë këngë përmënden kuleçët që vjen prej latinishtes calendae dhe tani kemi kolendrat dhe kalendar.

             Fëmijët kete ditë dalin dhe caktojnë nje "flamurtar" i cili merr një kallam te gjatë dhe ne maje te tij lidh nje mendil te kuq. Shkojnë grumbull shtëpi me shtepi, ku amviset i nderojnë me vezë, gurabi (te gatuara enkas per kete feste). Fiq te thatë, para etj. Ne këngët etyre, që këndojnë, përmenden edhe kuleçët: 

Del, moj, del, e zonja e shtëpisë
,me kulaça te zotnisë!
 Del, moj, del, ti qofsh e bardhë! Sot me barr e mot me djalë!.... 

Dita e pranverës, dita e nevruzit, përmëndet edhe per shërime te ndryshme magjike. Kështu gratë në moshë. ato që ia kanë zanat. zgjohen ne mengjes ditën e parë të nevruzit pa lindur dielli dhe dalin nëpër kodra, zakonisht prane ndonjë kroni ode burimi. Aty e drejtojnë pacientin e vet, zakonisht fëmijë i semurë dhe. me një thikë në dorë presin lindjen e diellit duke thënë: 

O madhni me plot fuqi,
 pritja smundjen njiti!
 hiqja, hiqja si me dorë!
 Nevruzit tjetër nji kunorë.....     

                      Ndërkaq drejton thikën e vjetër tri herë nga dielli me teh dhe ia ve ne balle foshnjes se sëmurë. Pranë burimit lan nje pjesë te veshjes te te semurit. Fuqia magjike e diellit këtë ditë është e madhërishme dhe përdoret nga plakat me përvojë edhe në mënyrra të tjera. Nëse te sëmurit i dhëmb shpesh koka. vuan nga nervat matandeti (epilepsi) rremi i pikës (arterioskleroza), Plakat këngëtare . të cilat këtu vendi i quan të këndueshme pra ato që dinë t' i luten fuqisë magjike te diellit (magjistaret). e marrin te sëmurin dhe e çojnë ne ndonjë djerrinë ku ka shegë te egra. Atje e ulin një degë te saj te gjatë dhe e pengojnë  më ndonjë rrasë. duke formuar nje gjysmë harku. Sa lind dielli. e përshkojnë te sëmurin tri herë nen degët të shegës së egër, duke kënduar dhe lutur fuqinë magjike për shërimin e shpejtë. Degen e shegës e lënë ashtu te penguar derisa te shërohet i sëmuri plakat e ftojnë që te shkojnë së bashku e ta lirojne degën e njomë te shegës nga rrasa e gurit. Gjatë kësaj seremonie plaka thote: 

Po  t'liroj se m'kelirue.
Qajo e lig‑o qoftë mallkue! 

Vendësit t gezohen shumë ardhjes se pranverës.................

Tekstet e prezentuara domosdoshmërisht nuk përfaqësojnë politikën e redaksisë të www.ulqini.de  nuk jep përgjigje për faqe externe
Inhaltlich Verantwortlicher gemäß § 6 MDStV: Shaban Burri
Haftungshinweis: Trotz sorgfältiger inhaltlicher Kontrolle übernehmen wir keine Haftung für die Inhalte externer Links. Für den Inhalt der verlinkten Seiten sind ausschließlich deren Betreiber verantwortlich.Der Inhalt muss nicht mit den Vorstellungen von uns übereinstimmen.