Berlinski kongres i »Ulcinjsko
pitanje«
U
ratu sa Turskom Crna Gore je 20.
1. 1878.
godine zauzela Ulcinj. Mirom u San Stefanu ostao je u Turskoj, a Crnoj
Gori su pripali Plav, Gusinje, albanska sela: Grude, Hoti i Kastrati, veci
dio Skadarskog jezera i terirorija zapadno od Mrkojevica do mora. Velika
evropske sile (V Britanija, Njemacka, Austro‑Ugarska, Francuska j italija)
osporavajuci odredbe Sanstefanskog mira, u ljeto 1878. godine, organizuju
Berlinski kongres, kojem prisustvuju i patpisnice Sanstefanskog mira
(Rusija, Turska, Bugarska, Srbija, Gricka i Crna Gora) Na ovonn kongresu
odredjeno je da pomenuta mjesta pripadnu Crnoj Gori. Otomanska porta to
nije postovala zato nastaje velika diplomatska aktivnost u lstambulu, na
Cetinju, Petrovgradu, Becu, Londonu i u drugim glavnim gradovima velikih
sila.
U
Londonu, u parlamentu, predsjednik Gledston energicno istupa zahtijevajuci
da se, kao dio britanske politike, odredbe Berlinskog kongresa postuju.
Zamjenjuju se skoro svi ambasadori vellkih sila akredilovani u Istambulu ‑
salju se tamo uticajne Iicnosti. Britanci za specijalnog ambasadora
postavljaju gospodina Gocena, koji je vec bio imenovan za vicekralja
Indije. Lord Granvil, dajuci Gocanu ovlascenja da koordinira zadatke sa
svim ambasadorima velikih sila pise mu: >>Njeno Velicanstvo Kraljica
izvoljela je imenovati vas svojim specialnim ambasadorom kod Otomanske
Porte zato da se vidi koliko Nj, V. Kraljica smatra vaznim situaciju na
Istoku i kako bi Sultan, iz Iicnih odnosa sa takovim drzavnikom koji
zauzima u Parlamentu i u politici Engleske tako uzvisen polozaj, uvideo
ozbiljnost namjere velikih sila u izvrsenju njegovih obaveza prema Crnoj
Gori i Grckoj… «, a nesto kasnije salje mu u Istambul upozorenje »...ima
se od visoke Porte energicno zahtijevati da kategoricno kaze koje mjere
ima poduzeti za izvrsenje Crnoj Gori ustupljenih mjesta.<<
Umesto zahtjeva velikih sila da carska vojska zaokupira pozicije predate
Albancima i preda Crnoj Gori, u Istambulu, pada kabinet Mahmut Nedim‑pase.
Velikim vezirom postade Said-pasa, pristalica engleske politike, za
ministra vojske Husein Husni‑pasa, bivsi skadarski valija, a za ministra
spoljnih poslova Abedin‑pasa, porijeklom Albanac. Situacija se tako jos
vise komplikuje. Sultan naredjuje Abedin‑pasi da posalje proklamaciju u
Albaniji da »makar i krvavim otporom onemoguce ma koga da stane na tIo
njemu najmilije provincje, Albanje. «
U Britanskom Parlamentu su nakon ovoga, smislili zamjenu teritorija- da se
za Hote, Grude i Kastrate Crnoj Gori ustupi Ulcinj, znajuci da za,
eventualno ucesce, Iakse mogu Crnoj Gori, pomoci sa mora. Za cudo, na ovaj
prijedlog je pristala i Austro‑Ugarska kao dominantna sila na Jadranu,
iako je na Berlinskom kongresu bila protiv izIazaka Crne Gore na more
i tesko pristala da Bar pripadne Crnoj Gori. Oval prijedlog o kao
zajednicka nota, predat Porti 26.6.1880 godine. Sultan, razjaren, imaci u
vidu znacaj Ulcinja baca notu, a Turski dvor diplomatima u Istambulu,
plaseci se vojne intervencije siri glasine da je »Sultan poludio<<.
Istovremeno, crnogorskom poslaniku predlozeno je da se Crnoj Gori ucini
naknada u novcu u roku od mjesec dana za sporne teritorije. Crna Gora,
uvrijedjena ovom ponudom prekida diplomalske odnose sa Turskom i iz
Istambula povIaci svog poslanika Gavra Vukovica. Pritisak velikih sila na
Portu raste, Sultan zvanicno pristaje na zamjenu, ali istovremeno
borodovima dotura ratni material i vojsku u Ulcinj.Energicni Gledston
predlaze da velike sile »solidarno posalju svoje pomorske eskadre u
blizinu Ulcinja.« Oval prijedlog velesile prihvataju, sem njemacki
Bizmark, ali nakon Gledstonovog upozorenja da ukoliko njegova zastava ne
bude u armadi, neka na racuna na evropski koncern« i Bizmark se saglasio.
Kombinovana flota pristize u dubrovacku luku Gruz. Engleska, Francuska,
Itallja i Austro‑Ugarska salju kao na neku paradu svoje najbolje brodove a
Rusija i Njemacka manje ratne ladje.
Flota je
brojaja 37 brodova. Na brodovima je bilo oko 550
topova, medu njima veliki broj kalibra 250 i 180 mm sa tezinom granata 600
400 kilograma. Armadom komanduje engleski admiral
Sejmur. Nesto kasnije flota se seli blize Ulcinju, u Boku Kotorsku. Na
jednom od francuskih brodova bio je oficir Pjer Loti, pjesnik koji je,
odusevljen ljepotom jedne mIade Bokeljke ispjevao pjesmu o njoj. Turska
je, i pored ove demonstracile sile, odugovlacila sa predajom Ulcinja, a
crnogorska vojska je uzaludno cekala na prilazima Ulcinju. Upornost
Sultana Hamida u ulcinjskom pitanju izvela je hladne Engleze iz strpljenja
pa flota dobija naredbu da podje u Pirej, u Grckoj, i da se Pripremi za
invaziju na neku od turskih vecih luka. Istovremeno evropska stampa,
ugledne licnosti i javnost uopste intenzivno se bavi ulcinjckim pitanjem,
podgrejavajuci energicnost velikih sila. Na iniciativu Lorda Granvila
engleski ambasador Gocen, jedinstveno sa ostalim Predstavnicima velesila
predaje Porti ultimativnu kolektivnu notu »visoka Porta ima predati Crnoj
Gori Ulcinj sa cijelim distriktom do Bojane pravilno, mirno bez otpora 15.
novembra se starom. Ako to na ucini, kombinovana flota, koja ima tog dana
biti u zalivu Burnaba kod Smirne uci ce u Porat Smirnu i uzeti varos.
Podcinice sebi sve vlasti, zauzeti sve prihode
vilajeta i njima raspolagati, od kojih Crna Gora imala bi primati svoj
pravicni dio. Ako i to pak ne bude dovoljno da prinudi visoku Portu, na
razlog sile ce zauzeti u krajnjoj nuzdi Saloniki « Ultimatum je za Portu
bio vrlo tezak, utoliko prije sto ovaj postupak velikih sila, kao
pocetak, mogao je biti primljenjen i za tada neriejsenja pitanja u
Jermeniji, Grckoj i drugdje.
Sultan Hamid, nasavsi se u teskoj i neizbeznoj situaciji, smijeni
skadarskog Veli Riza-pasu kao najortodoksnijeg u otporu zu predaju
Ulcinja, tamo posalje mirnog i uticajnog musira Dervis‑pasu sa cetiri
hiljade nizama, koji iz Skadra dodje u Ulcinj sa nesto manjom vojskom, da
pripremi postupak primopredaje sanc (utvrdjenja) u okolin Ulcinja (na
Bojani, na Mozuri i na Meterizima) i sam grad Ulcinj.
Crnogorska vojska Pod komandom vojvode Boza Petrovica (dva bataljona)
dosla je u Mrkojevice, a nakon izvrsenih priprema u Ulcinj je poslat
vojvoda Simo Popovic, vec imenovani guverner crnogorskog primorja sa
sjedistem u Ulcinju. Popovic sa 600 vojnika pod komandom Petra Stankovica
preuzim sve sanceve, grad Ulcinj i >>distrikt do Bojane<<. Tako je Ulcinj,
posIe dugog diplomatskog nadmudrivanja izmedu velikih sila i Crne Gore sa
Turskom i demonstracije, do sada nevidjene pomorske armade, 30.11.1880.
godine prisajedinjen Knjazevini Crnoj Gori.
Zudeci do tada za izlaskom na more, za razvojem sopstvenog pomorstva i
razvojem mediteranske poljoprivrede, odusevljen svojim vojnim i
diplomatskim uspjesma Knjaz Nikola I je, ispjevao pjesmu »vjencanje Crne
Gore s morem«, ciji jedan stih glasi:
>>Pozdravljam te sinje more, o livado tecna ravna ti
golema prostorijo zeljo nasa preodavna ... «
pocetak |