Shkencėtari i
madh francez Zhyl Mishel ka thėnė: »Bota e njeriut ka nevojė pėr mė shumė
diell e ujė se asnjė botė tjetėr. Duke u nisur nga kėto njohje nė shekullin
XIX bėhen pėrpjekje pėr mjekimin e kancerit, tuberkulozir, rahitisit dhe
sėmundjeve tė tjera, kurse nė fillim tė kėtij shekullit zhvillohet shkenca e
veēantė e mjekėsisė helioterapia e pastaj edhe valoterapia. Efekti i ujit tė
detit dhe i kripėrave tė tij nė shėndetin e njerėzve ka qenė i'njohur edhe pėr
popujt e vjetėr tė qlytetėruar, nė radhė tė parė tė Athinės e tė Romės; ata
ushqenin njė kult tė tėrė ndaj larjes nė det. Nė det laheshin, nė det
mjekoheshin, e gjithēka qė ėshtė e bukur dhe e shėndoshė rridhte nga deti.
Hyjitė e tyre, Afrodita dhe Venera rrjedhin nga deti dhe janė personifikim
shėndetit dhe i bukurisė. Ulqini, me faktorėt e vet tė jashtėzakonshėm
natyrorė, me detin e pastėr e tė kthjellėt, me plazhet ranore mjekuese, me
ujin mineral sulfurik, me baltėn mje- kuese, me kripėn e detit dhe me bazat
themeltare tė saj, me klimėn e butė ngacmuese detare ėshtė banjė mjekuese
natyrore me cilėsi tė jashtėzakonshme e njohur nė botė. Profesor Not (Noht),
drejtor i Institutit tė Sėmundjeve Tropike nė Hamburg, me rastin e qėndrimit
tė tij nė Ulqin ne vitin 1925, pat thėnė: »Nė jetėn time nuk kam parė njė vend
kaq tė pasur me yje, si nė Ulqin. Vlera e kėtij ambienti pėr organizmin e
njeriut ėshtė e madhe dhe shumėllojshme«, ndėrsa prof. dr. Lenohu (Lenoch),
kryetar i Ligės Evropiane pėr Reumatizėm, kur ishte nė Ulqin nė vitin 1964,
pat thėnė: »Ulqini, nė pikėpamje terapeutike, kao ardhmėri tė madhe<<.
Shkencėtari me famė botėrore Mihailo Pupin, nė qershor tė vitit 1910, me anė
tė tė deleguarit tė vet, kėrkoi nga Ministria e Punėve tė Brendshme e
Mbretėrisė sė Malit tė Zi, leje pėr hapjen e sanatoriumit pėr qėndrim dhe
mjekim tė gjendjeve dhe tė sėmundjeve tė caktuara. Tė gjittha kėto ishin arsye
qė Ulqini, nė vitin 1922, me Dekretin e Mbretėrisė sė Jugosllavisė, tė
shpallej banjė mjekuese dhe klimaterike.
Karakteristkat themelore tė klimės sė Ulqinit
Klima
e pėrshtatshme e Ulqinit ėshtė faktor pėrcaktues per jetė dhe qėndrim nė tė.
Kėtė qytet mė jugor tė bregdetit tė Malit tė Zi, me klimėn e tij specifike
mesdhetare, e karakterizojnė: Temperaturat e pėrshtatshme mesatare tė ajrit, qė
sillen mesatarisht prej 8,5° nė janar, deri nė maksimum rreth 30° nė korrik.
Oshilimet mė tė mėdha tė mundshme tė temperaturės herė-herė mund tė sillen rreth
3-4°, gjė qė ėshtė shumė me rėndėsi nė pikėpamje tė pėrshtatjes se organizmit tė
njeriut, sidomos tė tė sėmurėve kronikė, tė fėmijėve, por edhe tė njerėzve tė
shėndoshė; - Temperaturat mesatare tė detit sillen prej 11,6° nė janar deri
rreth 24° nė gusht, yka do tė thotė se mundėsitė optimale pėr larje nė ujė tė
detit janė rreth 6 muaj, do tė thotė prej majit deri nė tetor; - Njelmėsia (saliniteti)
e ujit ėshtė mė e madhe mė siperfaqen e delit, kurse mė e vogėl buzė bregdetit,
sidomis nė afėrsi tė grykės sė Bunės dhe tė gjirit tė Porto-Milenės, varėsisht
nga stinga e vitit. Njelmėsia mė e madhe ėshtė nė shkurt 38,5%, kurse mė e vogėl
nė prill 37,8%. Gjatė verės maksimumin e vet e arrin nė shtator; - Uji ka
ngjyrėn e kalter tė mbyllur, me tejdukshmėri mė tė madhe gjatė verės deri nė 38
m e mesatare vjetore rreth 30 m. Nė detin e hapur para Ulqinit ėshtė matur
tejdukshmėria mė e madhe e ujit tė detit Adriatik - 56 m; Valėt mė tė mėdha tė
detit nė bregdetin e Ulqinit i shkakton stuhia, jugu, meastraii dhe garbini (era
jugperėndimore). Valėt mė tė shpeshta janė tė larta 0,5 m, e mė tė mėdha deri nė
5 m. Valėt e larta mba 2 m janė shumė tė rrallė; -Lartėsia mesatare e baticės,
pėrkatėsisht e zbaticės, ėshtė 31 cm. Pėr shkak tė rdryshimeve tė shtypjes
atmosferike shkaktohen edhe zbritje ose ngritje tė sipėrfaqes se ujit rreth njė
ose mė shumė linja - nyje. Kėshtu krijohen tė ashtuquajturat valė tė palėvizshme,
tė cilat quhen >>sesh« ose »gojola«, Uji i detit para bregdetit tė Ulqinit
sillet edhe nė formė tė rrymave tė ujit. Rryma e rregullt bregdetare, si degė e
rrymės normale mesdhetare, vjen nga deti Jon dhe rrjedh nė drejtimin verior buz
bregdetit shqiptar, e pastaj e pėrciell konfiguracionin e bregdetit dhe vazhdon
pėrgjatė bregdetit tė Ulqinit 20-30 MN prej bregdetit; - Numri i ditėve me
temperaturėn e ajrit mbi 18° ėshtė 194 ose 54% nė vit, e tė gjitha kėto janė
karakteristikė e klimės sė butė dhe shumė tė kėndshme mesdhetare; Koha me diell
nė nėnqiellin e Ulqinit ėshtė ndėr me tė gjatat nė Mesdhe, me afrosi 2700 orė nė
vit, ose mesatarisht mė se 7 orė nė ditė, ēka do tė thotė se insolimi me efektin
e vet pozitiv mund tė shfrytėzohet pėr qėllime shėndetėsore e rekeative gjatė
tėrė vitit.
Faktorėt
natyrorė miekues tė Ulqinit
Rėra e detit. - Ulqini ka rreth 17 km plazh me rėrėn mė tė mirė tė detit me
cilėsi tė jashtėzakonshme. Fundi i detit ėshtė gjithashtu i mbuluar me kėtė rėrė,
e kjo ėshtė ajo qė nuk gjendet nė asnjė vend tjetėr nė tėrė bregdetin e
Adriatikut dhė tė Mesdheut. Rėra ka njė ngjyrė tė murrme tė bardhė dhe ėshtė
jashtėzakonisht e imtė dhe shumė e pastėr, kėshtu qė nė tė nuk ka as thėrrime mė
tė vogla tė dhuet, tė lymit, tė materialeve organike etj. Shpjegimet pėr kėto
cilėsi tė rėrės mund tė gjenden nė faktin se Ulqini e ka ambientin e pandotur,
pa kurrfarė stabilimentesh industriale, tė cilat do ta ndotnin. Rėra gjendet nė
sasi sInumė tė mėdha tė cilat mbase nė pjesėn mė tė madhe i sjellin rrymat dhe
valėt e detit, mė sė tepėrmi gjatė vjeshtės e dimrit. Kjo duhet tė ketė lidhje
edhe me sasitė shumė tė mėdha tė lymit qė sjellin Buna e Drini, qė rrjedhin nga
Komi, Pushim e shėndet . turistėt prej kohėve mė tė hershme qė nė mėngjes herėt
Pėrgatisin »(ēerdhen« e vet nė rėrė epastaj futen nė tė dhe rreziten nė diell Bjeshkėt
e Nemura dhe malet e tjera dirdhen nė detin Adriatik krejt afėr Ulqinit. Pėr nga
pėrberja kimike rėra e Ulqinit ka rreth 30 minerale ose pėrbėrje, nga te cilat
disa janė shumė tė rralla (si rubidiumi, censiumi, stronciumi, sfeni, etj.), e
qė nė pikėpamje biologjike janė shumė aktive. Nė pikėpamje tė radioaktivitetit,
ėshtė vėrtetuar se rėra e Ulqinit pėrmbar radium, uran dhe torium nė sasi tė
vogIa, prandaj mund tė thuhet se ėshtė »butėsisht<< radioaktive, e kėto tė
gjitha bėjnė shumė tė pėrshtatshėm pėr qėllime mjekėsore, sidomos per sėmundjet
organeve tė lėvizjes dhe tė kurrizit, pastaj per reumatizėm, diskopati e
ishiatik dhe per gjendjet pas lėndimit tė kėtyre organeve. Nė kėtė rėrė mjekuese
prej kohėve me tė lashta tė sėmurėt nga sėmundjet e ndryshme kane gjetur ilaē
per vete. Ėshtė interesante tė shikohet se si tė sėmut e mbėshtjellin vetveten
dhe mbulohen me rėre tė nxehtė, tė thatė dhe rrinė shtrirė nė tė edhe nga disa
orė. Ka shumė shembuj tė pabesueshėm kur cilėsia mjekuese e rėrės se Ulqinit e
ka treguar tė tėrė fuqinė e vet. Duhet thėnė se kėto procese shpeshherė bėhen nė
mėnyrė tė paorganizuar dhe pa kontrole e mbikėqyrjen mjekėsore, gje qė nė disa
raste mund tė jetė edhe e dėmshme pėr organet e tjera, sepse temperatura e rėrės
ne korrik dhe nė gusht mund tė jetė mė se 60°. Pėr kėtė arsye kėshilla e mjekut
mund tė jetė shumė e dobiheshme.